شهر تاریخی ماسوله بی دفاع در مقابل وقوع سیل

به گزارش خبرنگار مهر در رشت، دیگر سیل ماسوله به یک تراژدی تکراری تبدیل شده است، دیگر نه تنها از شنیدن خبر اینکه در ماسوله سیل بیاید و علاوه بر تخریب این شهرک تاریخی جهان، جان تعدادی از هموطنانمان را بگیرد، جا نمی خوریم و شوکه نمی شویم، بلکه اگر موعد مقرر فرا برسد و سیل نیاید، برای مردم این منطقه تعجب برانگیز است.

امسال هم وقت  وقوع زلزله فرا رسید و مثل هر سال در ماسوله سیل آمد و متاسفانه جان تعدادی از شهروندان را گرفت، همچنین خسارتهای زیادی به خودروهای پارک شده در مسیر سیل وارد کرد.

عده ای تقصیر را به گردن سازمان هواشناسی می اندازند و اما و اگرهای را مطرح می کنند که مثلا اگر سازمان هواشناسی از قبل وقوع سیل را به مردم هشدار می داد، از میزان خسارات کاسته می شد و مردم جانشان را به خاطر سیل از دست نمی دادند.

اما آیا واقعا در استان باران خیزی مثل گیلان به ویژه منطقه ماسوله امکان پیش بینی سیل وجود دارد؟ بله، اما در این صورت مردم به طور دائم باید در آماده باش به سر ببرند.

متاسفانه اراضی بالا دست منطقه سیل خیز ماسوله که در واقع سیل از آنجا منشا گرفته و روان می شود به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی به سادگی دانه های درشت باران را برخود غلتانده و رفته رفته تبدیل به جریانهای سطحی متشکل از گل و لای و خاشاک می کنند که با پیوستن به یکدیگر سیل را به وجود می آورند.

کوه ها از گیاه عاری شده و هیچ مانعی بر سر راه این جریانات نیست، پس سیل یک بلای طبیعی و غیر قابل پیش بینی و کنترل نیست، بلکه حاصل ندانم کاری و بی اطلاعی عده ای است که از غفلت مسئولان نیز سواستفاده کرده و تنها برای چند سال استفاده از اراضی اکوسیستمهای جنگلی که حاصل میلیونها سال تجربه طبیعت هستند، درختان را قطع کرده و با کاهش نفوذپذیری خاک، اراضی پایین دست را این چنین طعمه سیل و البته طعمه زیاده خواهی خود می کنند و حالا اگر یک راه برای پیشگیری از وقوع هر ساله سیل ماسوله وجود داشته باشد، احیای جنگلهایی است که تا چشم کار می کند پاکتراشی شده اند، تنها پوشش گیاهی است که می تواند با بالا بردن ضریب نفوذ پذیری خاک، علاوه بر تغذیه منابع زیرزمینی آب، مانع از جاری شدن سیل شود.

معاون دفتر آبخیزداری مناطق بحرانی و سیل خیز سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در این ارتباط گفت: جنگلهای انبوه منطقه ماسوله به دلیل قطع درختها به جنگلهای کم درخت تبدیل شده و مراتع این منطقه نیز به دلیل چرای بی رویه دامها از بین رفته است.

رضا روشنی با بیان اینکه این اتفاقی است که در جنگلهای زاگرس نیز به وقوع پیوسته، افزود: متاسفانه نابودی این جنگلها و مراتع به ویژه در منطقه ماسوله کمتر مورد توجه رسانه ها قرار گرفته است.

وی ادامه داد: به این ترتیب جنگلهای بخش بالای ماسوله به طور کامل نابود شدند و به همین دلیل جریانهای سیل در این منطقه مشکل ساز شده است و خطر ماسوله را تهدید می کند.

روند شدید تخریب درختان جنگل ماسوله اجازه احیای مراتع را نمی دهد

معاون سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور با بیان اینکه وقوع سیل هر ساله خسارتهای را به ماسوله وارد می کند، بیان کرد: محیط طبیعی و جنگلی ماسوله به طور کامل پاکتراشی شده است و امروز درخت زایی به صورتی که در گذشته در آن بود وجود ندارد.

وی یاد آور شد: روند تخریب در این منطقه به گونه ای است که اجازه احیای مراتع و جنگل را نمی دهد.

به هر حال ساکنان شهر ماسوله به طور میانگین هر سال شاهد وقوع سیل هستند که آخرین سیلی که خساراتی نیز به این شهر وارد کرد، اواخر شهریورماه امسال بود.

سیل یک پدیده طبیعی و تابع بارندگی و نزولات جوی است، شدت زیاد بارندگی و استمرار آن در کنار توپوگرافی خاص مناطق کوهستانی و پرشیب، وجود گسل و زمین عاری از پوشش گیاهی در یک منطقه زمینه را برای فرسایش توده ای و رانش زمین مهیا کرده که پیامد آن بروز سیل است، چنین پدیده ای نشان از اختلال در اکوسیستمهای طبیعی یا حوضه های آبخیز دارد.

هیدرولوژیستها و متخصصان علوم زمین معتقد هستند که از میان انواع پوششهای گیاهی اعم از طبیعی و دست کاشت، پوشش جنگلی بعد از مراتع بکر، موثرترین عامل برای جلوگیری از فرسایشهای آبی خاکی است، از این رو اجرای طرحهای مدیریت منابع جنگلی در راستای حفاظت از منابع جنگلی و پوشش گیاهی موجود و احیای آنچه از میان رفته ایده آل است.

این طرحها از طریق احیای پوشش گیاهی در مراتع و جنگلهای مخروبه، ساخت پارکهای جنگلی دست کاشت، ایجاد فضای سبز برای کنترل هرز آب و جلوگیری از فرسایش خاک است اما چنانچه توده ای از گیاهان چمنی یا بوته های در سطح خاک ایجاد شود، می تواند تاثیر مشابهی در حفاظت از خاک داشته باشد اما تجدید حیات جنگل از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا این امر خود مانعی در راه بهره برداری مکرر از محصولات جنگلی، چرای دام و سایر موارد است، در حالیکه هزینه نگهداری و حفاظت از انواع دیگر پوششهای گیاهی معمولا گران و استفاده مکرر و زیاد از این منابع ممکن است باعث نابودی بیشتر وضعیت هیدرولوژی منطقه شود.

خروج دام موجب کاهش خطرات ناشی از سیل در ماسوله شد

سرپرست اداره کل منابع طبیعی استان گیلان نیز در این خصوص گفت: اجرای طرح خروج دام از جنگل و نهالکاری موجب کاهش شدید خطرات ناشی از روان آبهای سطحی و جاری شدن سیل در ماسوله شده است.

رحمت الله رحمانی با اعلام اینکه در بحث حفظ منابع طبیعی و گسترش صنعت گردشگری منافاتی وجود ندارد، افزود: یافتن راهکارهای قانونی برای جلب سرمایه گذار متعهد و مطلع برای تبدیل امکانات بالقوه استان به بالفعل امری ضروری است تا مردم حداکثر بهره برداری را از موهبتهای الهی برخوردار شوند.

وی با تاکید بر اینکه باید در وضعیت معیشت اهالی بومی استان تغییر ایجاد شود، اظهار داشت: با بهره گیری از صنعت گردشگری امکان اشتغال و جلب درآمد بیشتر برای ساکنان اصلی گیلان فراهم می شود.

رحمانی افزود: با توجه به موقعیت ماسوله به عنوان یکی از مراکز اصلی گردشگری استان پس از وقوع سیل خانمان برانداز سال 1377 هیچ دستگاهی همچون منابع طبیعی و آبخیزداری در این منطقه تلاش نکرده است.

وی ادامه داد: تأثیر اقدامات و پروژه های که در بالادست ماسوله در مناطقی چون دولی چال، میلرزان واشکیت صورت گرفته و همچنین با انجام نهال کاری و جنگل کاری در کنار اجرای طرح خروج دام در منطقه وسیعی از نقاط یاد شده موجب کاهش شدید خطرات ناشی از روان آبهای سطحی و جاری شدن سیل شده است که این امر در بقای شهرک تاریخی ماسوله نقش به سزایی دارد.

سیلاب در اراضی جنگلی تولید نمی شود

با این وجود برخی از متخصصان هیدرولوژی جنگل معتقدهستند که سیلاب در اراضی جنگلی تولید نمی شود چرا که وجود گیاه و نبات در سطح خاک، انتقال رسوب را مشکل تر می سازد، از این رو پوشش جنگلی با داشتن سه ویژگی تثبیت خاک، ذخیره رطوبت خاک و افزایش نفوذ پذیری نقش مهمی را در مقابله و تسکین پدیده سیل دارد.

پوشش گیاهی جنگل سبب تثبیت خاک می شود زیرا فرسایشی که برخی مواقع پس از جنگل تراشی و تغییر کاربری اراضی جنگلی به اراضی زراعی و ... رخ می دهد، نقش اصلی جنگلها را در سیلاب دهی نشان می دهد و این پدیده عموما به علت ورود رسوبات مناطق سراب بدون آبراهه های اصلی و ته نشین شدن بعدی آن علاوه بر اینکه سبب افزایش سطح سیلابی در مجاری می شود و در مراحل نهایی نشست گل و لای در نهرها، مناطق سیل گیر، مخازن و حتی خود مجاری و آبراهه ها، خساراتی را سبب می شود.

در برخی مناطق و به ویژه مناطق کوهستانی که دارای شیبهای تند هستند، ریشه درختان جنگلی با حفظ و نگهداری خاک از ایجاد فرسایش توده ای در دوره های بارش و پس از بروز آتش سوزی های شدید جلوگیری کرده و مانع از تخریب و پاشیدگی ساختمان خاک می شود.

از دیگر نقشهای پوشش جنگلی می توان از قابلیت آن در ذخیره رطوبت خاک نام برد در حقیقت از آنجایی که تبخیر و تعرق پوشش جنگلی در مقایسه با سایر جوامع گیاهی بیشتر است، از این رو در فصول تابستان و پاییز خاکهای جنگلی معمولا خشک هستند.

حال اگر در این دوره بارانی سیل آسا ریزش کند قسمت اعظم هرزآب زیرسطحی تبدیل به نگهداشت ذخیره ای در خاک جنگل گشته و حجم هرزآب مستقیم تولید شده در سطح جنگل کمتر بوده و دبی حداکثر سیلاب در مناطق پایاب کاهش می یابد.

یک کارشناس ارشد منابع طبیعی در این باره معتقد است، قطع یکسره پوشش انبوه جنگلی، حجم جریان هرزآب را به مقدار 30 درصد طی وقوع سیلابهای متوسط و به مقدار 15 درصد طی بروز سیلابهای شدید افزایش داده است و همچنین پوشش جنگلی قابلیت نفوذ پذیری خاک را افزایش می دهد.

علی اصغر کیهان پور افزود: اراضی حاصله از تبدیل جنگلها به طور اصولی تحت استفاده های کشاورزی، چرای مفرط دام، آتش سوزی های مکرر و ساخت جادههای بی مورد و تفرجگاه های غیرضروری، سبب کاهش سریع نفوذ آب در خاک و ارتقای سیلابهای محلی و افزایش حجم هرزآب می شود.

وی همچنین یاد آورشد: بررسی مطالعات درخصوص مقایسه با نفوذ پذیری خاکهای جنگلی در مقایسه با خاکهای معمولی نشان می دهد که قابلیت نفوذ پذیری خاکهای جنگلی 400 برابر بیشتر از خاک های معمولی بوده و دارای قدرت ذخیره سازی آب هستند به طوری که این مقدار حدود 200 تا 500 مترمکعب در سال در هر هکتار اراضی جنگلی برآورد شده است.

امید است طرحهای مدیریت منابع طبیعی گامی باشد در جهت حفاظت از پوشش های گیاهی باقیمانده و احیای پوششهای جنگلی و مراتع تخریب شده که این خود در نهایت باعث جلوگیری از پدیده ویرانگر سیل است.